ห้วยน้ำกืน - ภูชี้ฟ้า ต้นแบบชุมชนคนอยู่กับป่าและการฟื้นฟูป่าต้นน้ำ

 บ้านห้วยน้ำกืนกับบรรยากาศในยามเช้า

ภาคภูมิ น้อยวัฒน์...รายงาน

ตีพิมพ์ครั้งแรกในอนุสาร อ.ส.ท. ฉบับเดือนมกราคม ๒๕๖๒

            เวลากว่า ๑ ชั่วโมง ถูกใช้ในการเดินทางระยะทาง๑๔ กิโลเมตร ไปตามถนนวิบากเต็มไปด้วยหลุมบ่อ ลัดเลาะลดเลี้ยวไปในทิวเทือกเขาอันสลับซับซ้อนของอำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย โดยมีเป้าหมายอยู่ที่หมู่บ้านห้วยน้ำกืน ต้นแบบของชุมชนคนอยู่กับป่าและชุมชนอนุรักษ์ป่าต้นน้ำในเขตอุทยานแห่งชาติขุนแจ  ที่เพิ่งคว้ารางวัลเลิศรัฐ สาขาการบริหารราชการแบบมีส่วนร่วม ประจำปี ๒๕๖๑ ประเภทรางวัลสัมฤทธิผลประชาชนมีส่วนร่วมระดับดีเด่น เป็นเครื่องยืนยันความสำเร็จ

 ถนนสายวิบากสู่บ้านห้วยน้ำกืน

 นายประกิต วงศ์ศรีวัฒนกุล ผู้อำนวยการสำนักอนุรักษ์และจัดการต้นน้ำ พร้อมผู้บริหาร นำคณะสื่อมวลชนจากหลากหลายสาขาร่วมเดินทางในระหว่างวันที่ ๒๑- ๒๓ พฤศจิกายนที่ผ่านมา เพื่อทัศนศึกษาผลการปฏิบัติงานตามนโยบายของพลเอกสุรศักดิ์ กาญจนรัตน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่ต้องการให้มีพื้นที่สีเขียวไม่น้อยกว่าร้อยละ ๕๕ โดยหนึ่งในมาตรการที่ดำเนินการ คือการจัดการป่าไม้เพื่อเศรษฐกิจและสังคม ดำเนินงานให้คนอยู่กับป่าได้อย่างยั่งยืน

 บรรยากาศภายในโรงงานผลิตชา

 ด้วยแนวคิดนี้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืชจึงอนุญาตให้ชุมชนที่อาศัยอยู่ในป่ามาตั้งแต่ดั้งเดิมก่อนการประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติอยู่อาศัยในป่าต่อไปได้ พร้อมทั้งให้ชาวบ้านเหล่านี้มาช่วยเป็นผู้ดูแลรักษาป่า โดยจัดตั้งเป็นโครงการส่งเสริมและพัฒนาการมีส่วนร่วมของชุมชนในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ (สสอ.) ขึ้นมาในปี พ.ศ. ๒๕๔๙  

 ก่อนหน้านั้นชาวบ้านบ้านห้วยน้ำกืนทำเกษตรกรรมเชิงเดี่ยว คือปลูกเสาวรสที่ต้องใช้สารเคมีและตัดไม้ทำลายป่ามาก ส่งผลกระทบต่อคนในชุมชนเองและคนที่อยู่พื้นราบถัดลงมาอย่างเลี่ยงไม่ได้ การฟื้นฟูสภาพป่าต้นน้ำแถบนี้จึงต้องเริ่มจากการสร้างฝายกักเก็บน้ำตามแนวพระราชดำริในรัชกาลที่ ๙ เพื่อให้มีน้ำตลอดทั้งปีก่อน แล้วปลูกป่าเลียนแบบธรรมชาติอย่างเป็นระบบ ไล่เรียงตามระดับความสูงตั้งแต่ไม้เรือนยอดเด่น ไม้ชั้นบนให้ร่มเงา ไม้พื้นล่างใช้พืชท้องถิ่น ไม้ตามพื้นดิน และพืชหัว

เมื่อน้ำดีป่าดีแล้ว จึงปรับพฤติกรรมชาวบ้านให้เลิกทำเกษตรเชิงเดี่ยว หันมาทำเกษตรผสมผสานให้กลมกลืนกับธรรมชาติแทน เช่น การปลูกกาแฟ จากเดิมปลูกในที่โล่งเปลี่ยนมาปลูกใต้ร่มเงาไม้ใหญ่แทน  รวมทั้งปลูกพืชผลอื่น ๆ โดยเน้นไม้พื้นเมืองในท้องถิ่น เพื่อให้เติบโตได้ผลดีในสภาพภูมิอากาศและภูมิประเทศ

พร้อมกันนั้นได้ส่งเสริมให้ชุมชนบ้านห้วยน้ำกืนเป็นสถานที่ท่องเที่ยวชุมชนเชิงอนุรักษ์ จัดตั้งเป็นชมรมท่องเที่ยวเพื่อการอนุรักษ์ อุทยานแห่งชาติขุนแจขึ้น ปัจจุบันในบ้านห้วยน้ำกืนมีโฮมสเตย์อยู่ทั้งสิ้น ๑๓ หลัง บริหารด้วยระบบหมุนเวียน นักท่องเที่ยวที่เข้ามาพำนักจะได้สัมผัสกับธรรมชาติ และอาชีพของชาวบ้าน ซึ่งเป็นการทำการเกษตรแบบผสมผสานกลมกลืนกับธรรมชาติ ได้แก่ ไร่ชา ไร่กาแฟ ที่นำมาผลิตเป็นชาและกาแฟอินทรีย์ ปลอดจากสารเคมี  และการเลี้ยงผึ้ง เป็นแหล่งผลิตน้ำผึ้งคุณภาพดีราคาสมเหตุสมผล

ผลิตภัณฑ์ชาและน้ำผึ้งจากในหมู่บ้านแท้ ๆ

 ผลิตภัณฑ์ชาคุณภาพจากบ้านห้วยน้ำกืน

 ร้านกาแฟ "มีวนา" บ้านขุนลาว

 กาแฟอินทรีย์มีหลากหลายให้เลือก

บนเส้นทางคณะยังได้แวะเยี่ยมชมกิจการร้านกาแฟ วิสาหกิจชุมชนของบ้านขุนลาว ที่ประสบความสำเร็จในการปลูกกาแฟ ผลิตเป็นกาแฟอินทรีย์ปลอดสารเคมี ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์  ภายใต้เครื่องหมายการค้า “มีวนา”  ซึ่งได้รับรางวัลเป็นเครื่องยืนยันถึงคุณภาพมากมาย ก่อนเดินทางต่อไปยังหน่วยจัดการต้นน้ำหงาว-งาว (ภูชี้ฟ้า)  ซึ่งเป็นอีกหน่วยงานที่กำลังดำเนินการฟื้นฟูสภาพป่าให้อุดมสมบูรณ์กลับมาเป็นแหล่งต้นน้ำดังเดิม โดยในการนี้ผู้อำนวยการสำนักอนุรักษ์และจัดการต้นน้ำได้ทำพิธีเปิดแพรคลุมป้ายและปลูกต้นนางพญาเสือโคร่งเป็นที่ระลึกบริเวณลานหน้าที่ทำการหน่วยด้วย

นายประสิทธิ์ วงศรีวัฒนกุล ผู้อำนวยการสำนักจัดการต้นน้ำ ปลูกต้นนางพญาเสือโคร่ง

 พิธีเปิดแพรคลุมป้ายหน่วยจัดการต้นน้ำหงาว-งาว (ภูชี้ฟ้า) 

หน่วยจัดการต้นน้ำแห่งนี้ได้ฟื้นฟูสภาพป่าเสื่อมโทรมในพื้นที่รับผิดชอบขึ้นมาได้ไม่น้อย โดยเฉพาะผืนป่าใหญ่ในพื้นที่บริเวณภูชี้ฟ้า ไม่เพียงฟื้นคืนสภาพความสมบูรณ์จนกลับมาเป็นแหล่งต้นน้ำได้เท่านั้น ยังเตรียมการจัดตั้งขึ้นเป็นอุทยานแห่งชาติภูชี้ฟ้าอีกด้วย เพราะนอกเหนือจากจุดชมทิวทัศน์ทะเลหมอกบนภูชี้ฟ้าแล้ว อาณาบริเวณโดยรอบหน่วย ฯ ยังเต็มไปด้วยดงต้นนางพญาเสือโคร่ง ซึ่งในช่วงเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ของทุกปี นางพญาเสือโคร่งจะสะพรั่งบานเป็นผืนป่าสีชมพูละลานตา จึงมีแนวโน้มว่าจะเป็นจุดหมายปลายทางแห่งใหม่ของนักท่องเที่ยวที่ชื่นชอบสีสันความงามของดอกไม้ในอนาคตอันใกล้นี้อย่างแน่นอน

ทะเลหมอกบริเวณภูชี้ฟ้าซึ่งอยู่เหนือหน่วยจัดการต้นน้ำหงาว-งาว ขึ้นไปเล็กน้อย

สนใจท่องเที่ยวชุมชนท่องเที่ยว หมู่บ้าน OTOP นวัตวิถี บ้านห้วยน้ำกืน บ้านขุนลาว และอุทยานแห่งชาติขุนแจ ติดต่อสอบถามได้ที่ ชมรมท่องเที่ยวเพื่อการอนุรักษ์ อุทยานแห่งชาติขุนแจ โทรศัพท์ ๐๘ ๔๓๖๖ ๕๒๑๓  ๐๙ ๒๗๑๙  ๙๕๕๘ และ ๐ ๕๓๓๑ ๗๙๖๙